Մեր եկեղեցին Հին Արեւելեան Ուղղափառ Եկեղեցիներէն մէկն է։

Աւանդութեան համաձայն, Հա­յաս­տա­նի մէջ քրիս­տո­նէու­թիւ­ն քա­րո­զած են Ս. Թա­դէոս եւ Ս. Բար­թ­ու­ղի­մէոս առա­քեալ­նե­րը, որոնք նահատակուած են Հա­յոց Սա­նա­տ­րուկ թա­գա­ւո­րի հրա­մա­նով եւ դարձած Հա­յ Եկե­ղե­ցւոյ հիմ­նա­դիր­նե­րը: Առաջին դարէն իսկ քրիս­տո­նէու­թիւ­նը լայն տա­րա­ծում գտած էր Հա­յաս­տա­նի մերձակից եր­կիր­նե­րու մէջ։ Հայերու եւ անոնց միջեւ կայացած սերտ յարաբերութիւններուն շնորհիւ, քրիստոնէութիւնը կը ներթափանցէ մեր երկիրը՝ Հայաստան։ Ատոր կը նպաստէ նաեւ Հայաստանի քաղաքներու մէջ հրէա­կան գա­ղութ­նե­րու առ­կա­յու­թիւ­նը, քա­նի որ առա­ջին քրիս­տո­նեայ քա­րո­զիչ­նե­րը կ՛երթային հոն, ուր հրեաներ կա­յին: Պատմական աղբիւրները կը վկայեն մինչեւ 4-րդ դար հայ եպիսկոպոսներու եւ 150, 250 եւ 284 թթ․ հալածանքներու ու մարտիրոսներու մասին։

Վերջապէս 301 թ. Հայաստանի մէջ քրիստոնէութիւնը կը հռչակուի որպէս պետական կրօնք՝ մեր մեծագոյն սուրբ եւ առաջին հայրապետ Գրիգոր Լուսաւորիչի քարոզչութեան եւ անոր կողմէ մկրտուած հայոց Տրդատ Գ․ արքայի հրամանին շնորհիւ։ Այդ թուականներուն Հայաստանի մայրաքաղաք կը հռչակուի Վաղարշապատ քաղաքը, ուր կը հիմնադրուի Հայաստանեաց առաջին տաճարը, որ աւանդութեան համաձայն, Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչին տեսիլքին մէջ յայտնուած Յիսուս Քրիստոսի կողմէ ցոյց տրուած վայրն էր, ուրկէ ալ կը ծագի Էջմիածին անուանումը, այսինքն՝ «Միածինը իջաւ»:

Վաղարշապատի կաթողիկոսանիստ աթոռի կողքին հայոց հնագոյն եւ ամենանշանաւոր եպիսկոպոսական աթոռ համարուող Աշտիշատի մէջ ալ 354թ․ կը գումարուի Հայոց Եկեղեցւոյ առաջին ազգային եկեղեցական ժողովը։

Քրիստոնէական հաւատքի տարածումին եւ հայ մշակոյթի զարգացումին համար ճակատագրական կը դառնայ Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետի եւ Սուրբ Սահակ Պարթեւ կաթողիկոսի կողմէ հայ գիրերու ստեղծումը՝ (404-406 թթ․)։ Ատոր իրականացումը եզակի կնիք կը ձգէ հայոց հաւատքի եւ մշակոյթի, ազգութեան եւ կրօնքի միջեւ հաստատուած դաշինքի վրայ:

451 թ. Հայոց Եկեղեցին առաջին անգամ կը բախի իր համայնքի արեան մկրտութեան՝ յայտնի որպէս «Վարդանանց նահատակութիւն» եւ կ՛առաջնորդուի յստակօրէն ամրագրուած հետեւեալ կոչով. «Ան, որ կը կարծէր, թէ մենք քրիստոնէութիւնը իբրեւ զգեստ հագած ունինք, այժմ չի կրնար մեզ փոխել՝ ինչպէս մարմնի գոյնը կարելի չէ փոխել»: Այս համոզմունքը հետագայ դարերուն կնիքը պիտի դառնար հայ ժողովուրդի հոգիի ու մշակոյթի համար եւ խորհրդանշական կերպով պիտի արտայայտուէր 20-րդ դարու սկիզբը տեղի ունեցած ցեղասպանութեան ժամանակ:

451թ. կը գումարուի նաեւ Արեւմուտքի եւ Արեւելքի քրիստոնեաներու Քաղկեդոնի 4-րդ տիեզերական ժողովը, որու որոշումները աւելի ուշ, 506-555 թթ․, Դուինի ժողովներու ընթացքին հիմնովին կը մերժուին, որովհետեւ հակասող կը համարուին Քրիս­տո­սի Աս­տ­ուա­ծու­թեան եւ Ս. Եր­րոր­դու­թեան ուսմունքին վերաբերող Հայոց Եկեղեցւոյ ընկալումներուն։

Յանուն քրիստոնէութեան հայ ժողովուրդը շատ պատերազմներու եւ նուաճումներու մէջով անցած է, որուն հետեւանքով կաթողիկոսական նստավայրը շատ անգամ փոխուած է: Վաղարշապատը, Դուինը, Արգինան եւ Անին առաջին հազարամեակին Մեծ Հայքի գլխաւոր նստավայրերը եղած են:  

1152 թ. նստավայրը նախ հաստատուած է Կիլիկիա՝ Հռոմկլայ քաղաքը, հետագային՝ 1292 թ., Կիլիկիոյ թագաւորութեան մայրաքաղաք Սիս տեղափոխելու նպատակով: Կիլիկեան թագաւորութեան անկումով /1375 թ․/ եւ կաթողիկոսական աթոռի ներսը սկսած ներքին խռովութիւններու պատճառով, արդէն իսկ 15-րդ դարու սկիզբը Հայոց Եկեղեցւոյ մեծ վարդապետները Գրիգոր Տաթեւացիի գլխաւորութեամբ, նպատակ ունէին կաթողիկոսական աթոռը վերադարձնել իր պատմական ու նախնական վայրը՝ Վաղարշապատ, ուր կը գտնուէր նաեւ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչի տեսիլքով կառուցուած Սուրբ Էջմիածին տաճարը։

1441 թ․ Մեծ Հայքի վադապետներն ու եպիսկոպոսները Գրիգոր Թ․ Մուսաբեկեան կաթողիկոսէն կը խնդրեն նստավայրը վերադարձնել հիմնադրման վայրը: Կաթողիկոսի մերժումին ի պատասխան՝ Արեւելքի մէջ կը գումարուի Ազգային եկեղեցական ժողով, որ կ՛ընտրէ նոր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս: Սիս քաղաքի եկեղեցւոյ առաջնորդը Կիլիկիոյ սահմանափակուող իրաւասութեան համաձայն, կը շարունակէ կրել «Կիլիկիոյ Կաթողիկոսի» տիտղոսը, մինչդեռ Էջմիածինի Կաթողիկոսը կը ճանչցուի իբրեւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս /Հայրապետ/:

Սկզբնաղբիւր

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի

Հայոց Եկեղեցու Պատմությունը

Քրիստոնեությունը պետական կրոն Հայաստանում

Սրբազան Ավանդություն